پولشویی (money Laundering) فعالیتی غیرقانونی است که طی آن معاملات و درآمدهای نامشروع شکلی کاملا قانونی یافته و مشروعیت می یابند، به عبارت دیگر پول های کثیف و نامشروع ناشی از اعمال خلاف در همان کشور یا در کشورهای دیگر به پول های تمیز تبدیل شده و از اقتصاد غیر رسمی وارد اقتصاد رسمی می شود. به طوری که ماهیت اصلی و منشاء کسب آنها پنهان می ماند. به گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی وسعت بازار غیررسمی در کشورهای در حال توسعه بین ۳۵ تا ۴۵ درصد و کشورهای در حال گذر ۲۱ تا ۳۰ درصد و کشورهای صنعتی ۱۳ تا ۱۵ درصد از حجم تولید ناخالص داخلی (GDP) است. علاوه بر اینکه کسب مال غیرقانونی جرم است، تبدیل آن به مال مشروع نیز که پولشویی است جرم محسوب می شود، زیرا انگیزه ای برای کسب مال حرام محسوب می شود. طبق قانون مبارزه با پولشویی در ایران، جرم پولشویی عبارت است از: ۱٫ تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت های غیرقانونی با علم به این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد. ۲٫ تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدی به منظور پنهان کردن منشاء غیرقانونی آن با علم به این که به طور مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از ارتکاب جرم بوده است یا کمک به مرتکب به نحوی که وی مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نگردد؛ ۳٫ اخفاء یا پنهان یا کتمان کردن ماهیّت واقعی، منشاء، منبع، محل، نقل و انتقال، جابه جایی یا مالکیّت عوایدی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده باشد. انواع پولشویی پولشویی به چهار نوع قابل تقسیم است. ۱- پولشویی داخلی: شامل پول های کثیف حاصل از فعالیت مجرمانه داخل خاک یک کشور می شود که در همان کشور شسته می شود. ۲- پولشویی کنترل شونده: شامل پول های کثیف به دست آمده از فعالیت مجرمانه که در داخل خاک یک کشور کسب و در خارج از آن کشور تطهیر می شود. ۳- پولشویی بیرونی: شامل پول های کثیف به دست آمده از فعالیت مجرمانه انجام شده در سایر کشورها که در خارج نیز شسته می شود. ۴- پولشویی وارداتی: شامل پول هایی که از فعالیت مجرمانه در سایر نقاط به دست آمده و در داخل خاک کشور موردنظر شسته می شود. پولشویی در چه کشورهایی انجام می شود؟ عموما پولشویی در کشورهایی که در قوانین تجاری و اقتصادی آنها خلاءهای اساسی و بنیادی وجود دارد و فاقد ساز و کارهای نظام نظارتی و قانون مبارزه با پولشویی می باشند، اتفاق می افتد. در برخی کشورها پول های نامشروع به عنوان سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) وارد این اقتصادها می شود و پس از طی چندین مسیر دوباره از آن کشور خارج می شود. شاید یکی از دلایل نوسان جریان سرمایه گذاری در کشورهای مختلف، ورود و خروج چنین پول هایی باشد. در اقتصادهایی با بازارهای ظاهرا رقابتی و اقتصادهایی که امکان ایجاد رانت های سیاسی- اقتصادی و اطلاعاتی وجود دارد، افراد ذی نفوذ بی علاقه نخواهند بود که علاوه بر کسب مال نامشروع وارد سیستم سودآور پولشویی شوند. شیوه های انجام پولشویی پولشویی باید به شیوه ای انجام شود که جلب توجه مجریان قانون را به حداقل برساند. تاسیس شرکت های مختلف برای نقل و انتقال پول های کثیف، سرمایه گذاری در بانک (اس- مورفینگ)، هزینه کردن در کار های عمرانی به خصوص خرید اوراق قرضه طرح های عمرانی و فروش آنها در بازار، سرمایه گذاری در بازارهای مالی، تاسیس شرکت های مهندسی، سرمایه گذاری موقت در بنگاه های تولیدی – تجاری قانونی، ایجاد سازمان های خیریه قلابی، سرمایه گذاری در بازار طلا و الماس و ارز، شرکت در مزایده های اجناس هنری و کالاهای قدیمی و انتقال پول به کشورهای دارای مقررات بانکی آزاد مثل کشور سوئیس از شیوه های مختلف پولشویی می باشد. اندازه گیری پولشویی و رتبه بندی کشورهای دنیا در عمل پولشویی، پول کثیف چنان با پول های تمیز مخلوط می شود که شناسایی و اندازه گیری یک شاخص برای آن بسیار سخت می باشد، اما با این وجود موسسه ضد پولشویی «باسل» سوئیس با استفاده از ۱۵ شاخص مانند ارزیابی چارچوب ضدپولشویی هر کشور مبتنی بر استانداردهای Anti-Money Laundering and Combating the Financing of Terrorism (AML/CFT)، مقررات مالی، شفافیت عمومی، شاخص های اندازه گیری فساد و حکومت قانون اقدام به رتبه بندی ۱۴۴ کشور دنیا بر اساس ریسک موجود در پولشویی و تامین مالی تروریسم در هر کشور کرده است. امتیاز هر کشور از صفر (ریسک پایین در پولشویی) تا ده (ریسک بالا در پولشویی) می باشد. در این رتبه بندی خوشبختانه ایران خطرناک ترین مکان برای پولشویی و تامین مالی تروریسم در دنیا محسوب می شود و پولشویی و تامین مالی تروریسم در آن با ریسک بالایی همراه است. تاثیر پولشویی بر اقتصاد پولشویی نیز مانند هر جرم دیگری اگر به صورت سازمان یافته، منظم و مستمر در یک اقتصاد انجام شود، آثار ویران کننده ای خواهد داشت که تا مرز فروپاشی اقتصادی پیش خواهد رفت. زیرا زیرینای این جرم، جرایم سنگین تر و سازمان یافته تر است. البته در بعضی انواع پولشویی، جرم در یک کشور و پولشویی در کشور دیگری انجام می شود. در هر صورت پولشویی مانع بزرگی بر سر راه ایجاد عدالت اجتماعی است و ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر قاچاق مواد مخدر از افغانستان به اروپا مکان جذاب و مناسبی برای پولشویی محسوب می شود. آثار سوء پولشویی بر اقتصاد – بی نظمی و تخریب بازارهای مالی و ایجاد بی ثباتی و نوسان در بازارها؛ – خروج سرمایه به صورت غیر قانونی از کشور؛ – ورشکستگی بخش خصوصی؛ – کاهش بهره وری در بخش واقعی اقتصاد و عدم پرداخت مالیات و عوارض؛ – افزایش ریسک خصوصی سازی و ایجاد سرمایه های سرگردان در اقتصاد؛ – بی ثباتی در روند نرخ ارز و فلزات گرانبها مانند طلا و نقره و – کاهش اعتبار و اعتماد سیستم بانکداری و امنیت سرمایه گذاری. تمام عوامل فوق به طور مستقیم و غیرمستقیم رشد و توسعه اقتصادی، توزیع و بازتوزیع درآمدها را تحت تاثیر قرار می دهند. ایمن سازی اقتصاد ملی پیشنهاد می شود برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم موارد زیر مورد توجه قرار گیرد: – حذف واسطه های مالی ناسالم و تضعیف پایگاه های واسطه ای مالی غیر متشکل؛ – افزایش شفافیت اطلاعات در بازارهای پولی، مالی و سهام؛ – نظارت بر فعالیت شبکه بانکی و سایر موسسات مالی و اعتباری و غیربانکی به ویژه صندوق های قرض الحسنه و موسسات اعتباری؛ – ثبت دقیق اینترنتی معاملات ارزی و فلزات گرانبها بالاتر از یک مبلغ مشخص و کارشناسی شده؛ – شفافیت بیشتر ابزارهای مالی و حسابداری و به خصوص ابزارها و روش های اخذ مالیات؛ – عضویت در معاهدات پولی و مالی بین المللی و استفاده از امکانات آنان؛ – فاصله گرفتن از اقتصاد دولتی و ایجاد فضای سالم رقابتی با اجرای هر چه بهتر اصل ۴۴ قانون اساسی؛ – برگزاری دوره های آموزشی و پژوهشی برای قضات، نیروی انتظامی و سازمان هایی که در زمینه مبارزه با پولشویی فعالیت می کنند؛ – ارتباط قوه قضائیه با دانشگاه و اینترپل به طور همزمان برای بهره گیری از علوم و تکنیک های جدید؛ و – نگاه دقیق به حوزه های مختلف اقتصاد زیرزمینی، نگاه دقیق و بی طرفانه به اسناد و پیمان نامه های بین المللی و اصول ۴۰گانه گروه ضربتی اقدام مالی علیه پولشویی FATF (Financial Action Task Force on Money Laundering). *پرویز جلیلی – دانشجوی دکترای اقتصاد – دانشگاه اصفهان برگرفته از سایت معاونت حقوقی و امور مجلس (تاریخ انتشار ۱۳۹۴/۴/۱۲)