زمانی که پرونده ای در مراجع قضایی مورد رسیدگی است، تصمیمات مختلفی در جریان رسیدگی و پس از رسیدگی از سوی این مراجع گرفته خواهد شد. این تصمیمات رای نامیده می شوند و رای دو نوع است. در مواردی رای حکم است و حکم زمانی است که در متن رای در مورد خود اختلاف حقوقی یا اتهامی که مطرح شده تصمیم گرفته می شود و در واقع با بررسی موضوع نهایتاً بیان می شود که حق با کدامیک از طرفین است و در این رای در مورد محکومیت و عدم محکومیت تصمیم گرفته می شود. اما در مواردی که این رای در مورد محکومیت یا عدم محکومیت طرفین نیست و به طور کلی موضوع مطرح شده را به این شکل بررسی نمی کند که مشخص شود حق با کدامیک از طرفین است، در اینجا رای قرار است و حکم محکومیت یا عدم محکومیت نیست و قرار براساس دلایل مختلفی در مورد مسایل پیرامون دعوی مطرح شده صادر می شود. حال ممکن است در پرونده ای که در جریان دارید بشنوید و یا بینید که گفته می شود رای نهایی است. این سوال برای شما ایجاد می شود که رای نهایی چیست ؟ آیا به این معنی است که دیگر حکم نهایی در مورد پرونده شما صادر شده است ؟ برای رسیدن به پاسخ روشن این سوال که « رای نهایی چیست » متن زیر را تا انتها بخوانید. ذکر این نکته نیز لازم است که از آنجایی که رای شامل حکم و قرار می شود، ما در این مطلب در پی توضیح حکم نهایی هستیم که به طور معمول وقتی می گوییم رای نهایی منظور همان حکم نهایی است. البته قرار نهایی نیز داریم که در مطلب دیگری به توضیح آن خواهیم پرداخت. حکم نهایی به طور کلی حکمی که قابل اعتراض فرجام در دیوان عالی کشور نباشد، حکم نهایی است. (فرجام خواهی: یکی از روش های اعتراض به رای در دیوان عالی کشور است که در آن صرفاً به مطابقت داشتن یا نداشتن رای صادر شده با موازین شرعی و مقررات قانونی می پردازد.) حال این حکم نهایی که طبق قانون قابلیت فرجام خواستن ندارد ممکن است در همان دادگاه بدوی که ابتدا به موضوع رسیدگی می کند قطعی و نهایی شده باشد یا در دادگاه تجدید نظر قطعی و نهایی شده باشد. همچنین اگر حکمی در اصل قابل اعتراض فرجام باشد اما در مهلت مقرر (۲۰ روز) اعتراض نشود، حکم نهایی است. در اینجا تا حدودی با رای و حکم نهایی آشنا شدید اما برای آگاهی از اینکه رای صادر شده برای شما قابلیت اعتراض فرجام را دارد یا دیگر نهایی شده است و قابل اعتراض نیست، نیاز به مشورت با وکیل دارید.